ભારતીય રિઝર્વ બેંક (આરબીઆઇ) આજે છેલ્લા નાણાકીય વર્ષ (2024-25) માટે કેન્દ્ર સરકારને ચૂકવવામાં આવનાર ડિવિડન્ડની રકમની જાહેરાત કરી શકે છે. આરબીઆઇ એ નાણાકીય વર્ષ 2023-24 માટે સરકારને 2.1 લાખ કરોડ રૂપિયાનો રેકોર્ડ સરપ્લસ અથવા ડિવિડન્ડ ટ્રાન્સફર કર્યો હતો. આ રકમ નાણાકીય વર્ષ 2022-23 માટે ચૂકવવામાં આવેલા 87,416 કરોડ રૂપિયા કરતાં બમણાથી વધુ હતી.

આ વખતે ડિવિડન્ડ ચુકવણી વધુ રહેવાની ધારણા છે, જેના અંગે નિર્ણય 23 મેના રોજ આરબીઆઇના સેન્ટ્રલ બોર્ડ ઓફ ડિરેક્ટર્સની આગામી બેઠકમાં લેવામાં આવી શકે છે. ગયા અઠવાડિયે, આરબીઆઈના સેન્ટ્રલ બોર્ડે આર્થિક મૂડી માળખા (ઇસીએફ) ની સમીક્ષા કરી હતી, જે સરકારને સરપ્લસ ટ્રાન્સફર કરવાનો નિર્ણય લેવા માટેનો આધાર છે. RBI એ કહ્યું હતું કે એજન્ડાના ભાગ રૂપે, બોર્ડે ઈસીએફ ની સમીક્ષા કરી હતી.

રીઝર્વ બેંકના હાલના આર્થિક મૂડી માળખાની સમીક્ષા કરવા માટે બિમલ જાલાનની આગેવાની હેઠળની નિષ્ણાત સમિતિની ભલામણો અનુસાર, 26 ઓગસ્ટ, 2019 ના રોજ રિઝર્વ બેંક દ્વારા અપનાવવામાં આવેલા ઈસીએફ ના આધારે ટ્રાન્સફરેબલ સરપ્લસ નક્કી કરવામાં આવે છે.

સમિતિએ ભલામણ કરી હતી કે કન્ટિજન્સી રિસ્ક બફર હેઠળ જોખમ જોગવાઈઓ આરબીઆઇના પુસ્તકોના 6.5 થી 5.5 ટકાની રેન્જમાં જાળવી રાખવી જોઈએ. ચાલુ નાણાકીય વર્ષ (૨૦૨૫-૨૬) માટેના કેન્દ્રીય બજેટમાં રિઝર્વ બેંક અને જાહેર ક્ષેત્રની નાણાકીય સંસ્થાઓ તરફથી રૂ. ૨.૫૬ લાખ કરોડના ડિવિડન્ડ આવકનો અંદાજ છે.

અનાજ અને કઠોળનું નરમ પડવું

ખરીફ અને રવિ પાકોના બમ્પર ઉત્પાદનને કારણે, ઘઉં સિવાયના મુખ્ય ખાદ્ય પાકોના સરેરાશ બજાર ભાવ લઘુત્તમ ટેકાના ભાવ (એમએસપી) કરતા ઓછા છે. આરબીઆઈના તાજેતરના બુલેટિન અનુસાર, મે મહિનાના અત્યાર સુધીના (૧૯ મે સુધી) ખાદ્ય ભાવ આંકડામાં અનાજ અને કઠોળ બંનેના ભાવમાં વ્યાપક ઘટાડો જોવા મળ્યો છે. કેન્દ્ર સરકાર 23 પાક (14 ખરીફ, સાત રવિ અને બે વ્યાપારી પાકો) માટે લઘુત્તમ ટેકાના ભાવ નક્કી કરે છે. જોકે, તે ખાદ્ય સુરક્ષાના હેતુ માટે રેશનની દુકાનો દ્વારા વિતરણ માટે કેટલીક ચીજવસ્તુઓ, ખાસ કરીને ઘઉં અને ચોખા ખરીદે છે.

બીજી તરફ, સોયાબીન, સૂર્યમુખી અને સરસવના તેલના ભાવમાં વધારાને કારણે ખાદ્ય તેલના ભાવમાં વધારો ચાલુ રહ્યો, એમ અર્થતંત્રની સ્થિતિ પર મે મહિનાના બુલેટિનમાં પ્રકાશિત થયેલા આરબીઆઈના લેખમાં જણાવાયું છે. જોકે, પામ અને મગફળીના તેલના ભાવમાં ઘટાડો થયો હતો. મુખ્ય શાકભાજીઓમાં, ડુંગળીના ભાવમાં વધુ સુધારો થયો છે જ્યારે બટાકા અને ટામેટાના ભાવમાં વધારો થયો છે.