'ભારત: વિરોધાભાસી પ્રાદેશિક ગતિશીલતાનો પડકાર' શીર્ષકવાળા આ સંશોધન પત્રમાં, ક્રિસ્ટોફ જેફ્રેલો, વિગ્નેશ રાજામણિ અને નીલ ભારદ્વાજે ત્રણ રાજ્યો - બિહાર, ગુજરાત અને તમિલનાડુનું વિશ્લેષણ કર્યું છે. તેમણે આ રાજ્યોની સામાજિક-આર્થિક અને વહીવટી નીતિઓની તુલના ભારતની અંદર અલગ અલગ ભારતની વિભાવનાને સમજવા માટે કરી, જે તેમના વિકાસને નિર્ધારિત કરે છે.

રિપોર્ટમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે બિહાર પછાતપણાનું ઉદાહરણ બની રહ્યું છે, પરંતુ માથાદીઠ આવકની દ્રષ્ટિએ ગુજરાત દેશનું સૌથી સમૃદ્ધ રાજ્ય છે. ગુજરાતનો વિકાસ માર્ગ મૂડી-સઘન ઉદ્યોગો, માળખાગત સુવિધાઓમાં રોકાણ અને વ્યવસાય-મૈત્રીપૂર્ણ નીતિઓ પર આધારિત રહ્યો છે. જોકે, શિક્ષણમાં ઓછા રોકાણને કારણે રાજ્યમાં અસમાનતાઓ યથાવત છે.

આ અહેવાલમાં આ ત્રણેય રાજ્યોમાં સામાજિક કલ્યાણ પર ખર્ચ કરવાની પદ્ધતિનું વિશ્લેષણ કરવામાં આવ્યું છે અને તેને તેમની પ્રાથમિકતાઓના સૂચક તરીકે ગણવામાં આવે છે.અહેવાલમાં જણાવાયું છે કે મર્યાદિત સંસાધનો હોવા છતાં, બિહાર આ ક્ષેત્રમાં ભારે રોકાણ કરે છે, જેમાં તમિલનાડુ વધુ ભંડોળ ફાળવે છે. તેનાથી વિપરીત, ગુજરાત આ બાબતમાં પાછળ છે, જ્યાં શિક્ષણ, આરોગ્ય અને આવાસ સહિતના વિવિધ ક્ષેત્રો માટેનું બજેટ માત્ર તમિલનાડુ કરતાં જ નહીં પરંતુ બિહાર કરતાં પણ પાછળ છે.

જાહેર આરોગ્ય નીતિની દ્રષ્ટિએ, અહેવાલ દર્શાવે છે કે સમૃદ્ધ હોવા છતાં, ગુજરાત સામાજિક કલ્યાણ પર ખર્ચ વધારવામાં પાછળ રહી ગયું છે. ભલે તે બિહાર કરતા વધુ ખર્ચ કરે છે, પણ 2012-13 અને 2019-20 વચ્ચે તેના આરોગ્યસંભાળ ખર્ચમાં માત્ર 10.5 ટકાનો વધારો થયો, જ્યારે બિહારમાં તે 29.5 ટકા વધ્યો. તમિલનાડુમાં, આ વૃદ્ધિ 20.5 ટકા હતી, જે ગુજરાત કરતા બમણી હતી.

બિહારમાં સામાજિક કલ્યાણ પર થતા ઊંચા ખર્ચ પર પ્રકાશ પાડતા, અહેવાલમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે નાણાકીય મર્યાદાઓ હોવા છતાં સામાજિક રોકાણને પ્રાથમિકતા આપવાને કારણે બિહાર હિન્દી પટ્ટાના રાજ્યોમાં એક અનોખું સ્થાન ધરાવે છે.

અહેવાલ મુજબ બિહારે તેના કુલ રાજ્ય સ્થાનિક ઉત્પાદનનો મોટો હિસ્સો સામાજિક કલ્યાણ પર સતત ખર્ચ કર્યો છે, જે 2021-22માં 22.25% સુધી પહોંચ્યો છે. આ દર્શાવે છે કે મર્યાદિત સંસાધનો હોવા છતાં, રાજ્ય વિકાસલક્ષી અંતરને દૂર કરવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી રહ્યું છે.

તેનાથી વિપરીત, ગુજરાત, જે તેના માળખાગત વિકાસ માટે જાણીતું છે, તેણે સામાજિક કલ્યાણ પર પ્રમાણમાં ઓછો ખર્ચ જાળવી રાખ્યો છે, જે 2021-22 માં લગભગ 4.46 ટકા પર સ્થિર રહ્યો. બીજી તરફ, તમિલનાડુ, જેનું વિકાસ મોડેલ માનવ વિકાસ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે, તેણે સામાજિક ક્ષેત્રમાં રોકાણ પ્રત્યે સતત પ્રતિબદ્ધતા દર્શાવી છે અને તે જ સમયગાળા દરમિયાન તેનો ખર્ચ 4.90 ટકા થી 6.01 ટકાની વચ્ચે રહ્યો છે.

અહેવાલમાં વધુમાં જણાવાયું છે કે આ વલણો દર્શાવે છે કે જ્યારે તમિલનાડુએ તેના અન્ય દક્ષિણ રાજ્યોની જેમ સામાજિક કલ્યાણને પ્રાથમિકતા આપી છે, ત્યારે ગુજરાત મોડેલ હજુ પણ માળખાગત વિકાસ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે.