બજારમાં 'કૃત્રિમ ચીઝ'નો ટ્રેન્ડ ઝડપથી વધી રહ્યો છે. તે તાજા દૂધને બદલે મુખ્યત્વે પામ તેલ, દૂધ પાવડર, સ્ટાર્ચ અને ઇમલ્સિફાયરમાંથી બનેલો સસ્તો વિકલ્પ છે. તે દેખાવ અને બનાવટમાં વાસ્તવિક પનીર જેવું લાગે છે.આવી બનાવટના વધતા ચલણને ધ્યાને લઈને સરકાર નવા નિયમ લાગુ કરવા જઈ રહી છે. આ અંતર્ગત, રેસ્ટોરાં અને ખાદ્ય સંસ્થાઓ માટે એ જણાવવું ફરજિયાત રહેશે કે તેમની વાનગીઓમાં પનીર કે ચીઝ દૂધમાંથી બનેલું છે કે કૃત્રિમ રીતે બનાવેલ ચીઝનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે. આ માહિતી મેનુ કાર્ડ પર સ્પષ્ટપણે ઘાટા અક્ષરોમાં દર્શાવવી આવશ્યક છે.

આ માહિતી કેસ સાથે સંકળાયેલા બે અધિકારીઓએ આપી હતી. તેમણે કહ્યું કે ગ્રાહકોને ખાદ્ય પદાર્થો અંગે સાચી માહિતી આપવી ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે જેથી તેઓ તેમના ખોરાક અંગે નક્કર નિર્ણયો લઈ શકે. આ દિશામાં, ગ્રાહક બાબતોનો વિભાગ ફૂડ સેફ્ટી એન્ડ સ્ટાન્ડર્ડ્સ ઓથોરિટી ઓફ ઈન્ડિયા અને ગ્રાહક સંગઠનો સાથે મળીને કડક નિયમો બનાવવા માટે કામ કરી રહ્યું છે જેથી નકલી ચીઝના ઉપયોગમાં પારદર્શિતા લાવી શકાય.

નિયમોનું ઉલ્લંઘન કરનારા રેસ્ટોરાં સામે કડક કાર્યવાહી

વિભાગે એ પણ સંકેત આપ્યો છે કે નિયમોનું ઉલ્લંઘન કરનારા રેસ્ટોરાં સામે કડક કાર્યવાહી કરવામાં આવશે. આ નીતિ ટૂંક સમયમાં લાગુ થવાની અપેક્ષા છે, જેના પછી ગ્રાહકો તેમની મનપસંદ પનીર વાનગીઓ વિશે વધુ માહિતી મેળવી શકશે.તાજેતરના ભૂતકાળમાં, બજારમાં 'કૃત્રિમ ચીઝ અને પનીર 'નો ટ્રેન્ડ ઝડપથી વધી રહ્યો છે. તે તાજા દૂધને બદલે મુખ્યત્વે પામ તેલ, દૂધ પાવડર, સ્ટાર્ચ અને ઇમલ્સિફાયરમાંથી બનેલો સસ્તો વિકલ્પ છે. તે દેખાવ અને બનાવટમાં વાસ્તવિક પનીર જેવું લાગે છે, પરંતુ તેની ગુણવત્તા અને પોષક મૂલ્ય દૂધમાંથી બનેલા પનીર કરતા ઘણું ઓછું છે. આ કૃત્રિમ પનીરનો ઉપયોગ ઘણી રેસ્ટોરાંમાં થઈ રહ્યો છે કારણ કે તે સસ્તું છે, જેના કારણે ગ્રાહકોમાં મૂંઝવણ ઊભી થઈ રહી છે.

સરકાર શું ઇચ્છે છે?

આ બાબત સાથે સંકળાયેલા એક અધિકારીએ જણાવ્યું હતું કે કૃત્રિમ પનીરના વેચાણ પર સંપૂર્ણ પ્રતિબંધ નથી, પરંતુ તેને વાસ્તવિક પનીરના નામ અને કિંમતે વેચવું અન્યાયી છે. સરકારનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય ગ્રાહકોને જાગૃત કરવાનો છે જેથી તેઓ જાણી શકે કે તેઓ જે પનીર ખાઈ રહ્યા છે તે દૂધમાંથી બને છે કે વનસ્પતિ તેલ અને સ્ટાર્ચ જેવા ઘટકોમાંથી બનાવવામાં આવે છે.

નવી નીતિ હેઠળ, રેસ્ટોરાં અને ખાણીપીણીની દુકાનોએ તેમના મેનુ પર આનો સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ કરવો ફરજિયાત રહેશે. આ પગલાથી ગ્રાહકોને વધુ સારી પસંદગી કરવામાં મદદ મળશે જ, પરંતુ ખાદ્ય ઉદ્યોગમાં પારદર્શિતા અને જવાબદારીને પણ પ્રોત્સાહન મળશે.

સ્વાસ્થ્ય જોખમ પણ વધ્યું

નિષ્ણાતોના મતે, નકલી પનીરનું નિયમિત સેવન સ્વાસ્થ્ય પર ગંભીર અસર કરી શકે છે. દિલ્હી સ્થિત ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ લિવર એન્ડ બિલીયરી સાયન્સિસના હેપેટોલોજી અને લિવર ટ્રાન્સપ્લાન્ટ વિભાગના વધારાના પ્રોફેસર ડૉ. અશોક ચૌધરીએ જણાવ્યું હતું કે નકલી અથવા કૃત્રિમ ચીઝમાં જોવા મળતા ટ્રાન્સ ફેટ ઇન્સ્યુલિન પ્રતિકારનું કારણ બની શકે છે, જે ટાઇપ-2 ડાયાબિટીસ તરફ દોરી શકે છે.

તે શરીરમાં બળતરાને પણ પ્રોત્સાહન આપી શકે છે, જેનાથી ડાયાબિટીસ, કેન્સર અને હૃદય રોગનું જોખમ વધી શકે છે. વધુમાં, કેટલાક કૃત્રિમ ચીઝમાં હાનિકારક રસાયણો અને દૂધનો પાવડર હોઈ શકે છે, જે લીવર અને કિડનીને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે. સંવેદનશીલ લોકોમાં પણ એલર્જીની સમસ્યા થઈ શકે છે.

ભારતનું પનીર બજાર ૧૦.૮ અબજ ડોલર સુધી પહોંચ્યું

ખાસ કરીને ઉત્તર ભારતમાં, ચીઝને પ્રોટીનનો મુખ્ય સ્ત્રોત માનવામાં આવે છે. આ જ કારણ છે કે ભારતનું ચીઝ બજાર ૧૦.૮ બિલિયન ડોલર સુધી પહોંચી ગયું છે. માર્કેટ રિસર્ચ કંપની અનુસાર, ભારતીય ચીઝ બજાર 2033 સુધીમાં 8.7% ના વાર્ષિક વિકાસ દર સાથે 22.1 બિલિયન ડોલર સુધી પહોંચવાનો અંદાજ છે.